Kiểm toán bắt buộc và Kiểm toán tự nguyện: Có gì khác biệt

Cập nhật mới nhất 04/10/2025 by admin

Trong hoạt động kinh doanh, nhiều doanh nghiệp thường nhầm lẫn giữa kiểm toán bắt buộc và kiểm toán tự nguyện. Thực tế, cả hai hình thức này đều mang lại giá trị lớn trong việc minh bạch tài chính và nâng cao uy tín, nhưng khác biệt rõ rệt về cơ sở pháp lý, đối tượng áp dụng và mục đích thực hiện. Vậy doanh nghiệp cần hiểu gì để phân biệt, lựa chọn đúng hình thức kiểm toán phù hợp với tình hình và chiến lược phát triển của mình?

Kiểm toán bắt buộc và Kiểm toán tự nguyện: Có gì khác biệt

Khái niệm ngắn gọn về kiểm toán bắt buộc và kiểm toán tự nguyện

Để dễ dàng so sánh, trước tiên cần nắm rõ định nghĩa cơ bản của hai loại kiểm toán này:

Kiểm toán bắt buộc là hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính do pháp luật quy định. Các doanh nghiệp thuộc diện áp dụng – như công ty đại chúng, tổ chức tín dụng, doanh nghiệp bảo hiểm, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp nhà nước hoặc doanh nghiệp quy mô lớn (theo Nghị định 90/2025/NĐ-CP) – buộc phải thực hiện kiểm toán hàng năm. Đây là nghĩa vụ pháp lý nhằm đảm bảo sự minh bạch, tuân thủ và bảo vệ lợi ích của cổ đông, nhà đầu tư cũng như công chúng.

• Xem nhiêu hơn về => Kiểm toán bắt buộc là gì ?

Khái niệm ngắn gọn về kiểm toán bắt buộc và kiểm toán tự nguyện

Kiểm toán tự nguyện là hoạt động kiểm toán không do pháp luật bắt buộc, mà xuất phát từ nhu cầu chủ động của doanh nghiệp. Doanh nghiệp có thể lựa chọn kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán hoạt động hoặc một phần cụ thể để phục vụ các mục tiêu riêng như gọi vốn, IPO, M&A hay tăng cường quản trị nội bộ.

• Xem nhiều hơn về => Kiểm toán tự nguyện: Có nên hay không ?

Điểm chung của cả hai loại hình là đều do đơn vị kiểm toán độc lập đủ điều kiện hành nghề thực hiện, tuân thủ chuẩn mực kiểm toán quốc tế và Việt Nam (ISA, VSA). Tuy nhiên, khác biệt rõ nhất nằm ở cơ sở pháp lý, đối tượng áp dụng và mục đích thực hiện – những yếu tố sẽ được phân tích chi tiết trong phần so sánh tiếp theo.

Bảng so sánh kiểm toán bắt buộc và kiểm toán tự nguyện

Nhìn vào bảng, có thể thấy:

Kiểm toán bắt buộc là nghĩa vụ pháp lý, gắn chặt với đối tượng và quy định cụ thể.

Kiểm toán tự nguyện là công cụ linh hoạt, mang tính chiến lược, giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín và chuẩn bị cho những bước phát triển lớn.

Doanh nghiệp nên chọn loại kiểm toán nào?

Việc lựa chọn giữa kiểm toán bắt buộc và kiểm toán tự nguyện phụ thuộc vào tình hình pháp lý và mục tiêu phát triển của doanh nghiệp.

Trước hết, nếu doanh nghiệp thuộc diện pháp luật quy định như công ty đại chúng, doanh nghiệp FDI, tổ chức tín dụng, công ty bảo hiểm, doanh nghiệp nhà nước hoặc doanh nghiệp quy mô lớn (từ năm 2025 theo Nghị định 90/2025/NĐ-CP), thì kiểm toán bắt buộc là nghĩa vụ không thể thay thế. Đây là yêu cầu nhằm đảm bảo sự minh bạch, bảo vệ quyền lợi cổ đông và tăng niềm tin cho công chúng. Doanh nghiệp nếu không tuân thủ có thể bị xử phạt hành chính, hạn chế trong tiếp cận vốn và mất uy tín với đối tác.

Doanh nghiệp nên chọn loại kiểm toán nào?

Ngược lại, với những doanh nghiệp không thuộc diện bắt buộc, kiểm toán tự nguyện lại trở thành một công cụ chiến lược. Việc chủ động kiểm toán mang lại nhiều lợi ích: nâng cao uy tín khi gọi vốn, tạo niềm tin với ngân hàng khi vay vốn, chuẩn bị tốt cho IPO hay M&A, đồng thời giúp ban lãnh đạo nắm bắt rõ rủi ro tài chính và tối ưu quản trị nội bộ. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ đã lựa chọn kiểm toán tự nguyện như một cách “đầu tư cho niềm tin” để mở rộng cơ hội kinh doanh.

• Bạn nên xem: Khi nào doanh nghiệp Việt Nam cần kiểm toán ?

Trong thực tế, hai loại kiểm toán này không loại trừ nhau mà có thể kết hợp song song. Một doanh nghiệp thuộc diện bắt buộc vẫn có thể thực hiện thêm kiểm toán tự nguyện theo từng dự án, giai đoạn hoặc bộ phận để phục vụ mục tiêu nội bộ. Ngược lại, doanh nghiệp chưa bắt buộc kiểm toán nhưng muốn chuẩn bị cho sự phát triển dài hạn thì nên bắt đầu bằng kiểm toán tự nguyện để tạo nền tảng minh bạch tài chính.

Tóm lại, kiểm toán bắt buộc là “lá chắn pháp lý”, còn kiểm toán tự nguyện là “đòn bẩy chiến lược”. Doanh nghiệp cần xác định rõ mình ở vị trí nào để lựa chọn hình thức phù hợp, vừa tuân thủ quy định vừa tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Kiểm toán bắt buộc hay kiểm toán tự nguyện đều mang lại giá trị thiết thực cho doanh nghiệp. Một bên là nghĩa vụ pháp lý cần tuân thủ để tránh rủi ro, một bên là lựa chọn chiến lược giúp tăng uy tín, minh bạch và tạo lợi thế cạnh tranh. Doanh nghiệp cần hiểu rõ sự khác biệt để lựa chọn đúng hình thức, đồng thời có thể kết hợp cả hai nhằm đảm bảo vừa tuân thủ luật pháp, vừa thúc đẩy sự phát triển bền vững lâu dài.